LUẬT TRỌNG TÀI 2025: CÁC CẢI CÁCH CHÍNH VÀ TÁC ĐỘNG
Luật Trọng tài 2025 (Đạo luật mới) đã nhận được sự phê chuẩn của Hoàng gia vào ngày 24 tháng 2 năm 2025, đánh dấu những cải cách quan trọng trong quy trình trọng tài tại Anh và xứ Wales. Mục tiêu của Luật mới này là làm thuận lợi hơn quy trình trọng tài và nâng cao sức hấp dẫn của London như một trung tâm trọng tài quốc tế so với các đối thủ như Hong Kong và Paris.
1. Quy tắc mặc định mới về luật điều chỉnh thỏa thuận trọng tài
Luật điều chỉnh thỏa thuận trọng tài được xác định như sau:
(a) Nếu các bên có thỏa thuận rõ ràng, luật đó sẽ được áp dụng.
(b) Nếu không có thỏa thuận, luật của nơi trọng tài được chọn sẽ áp dụng.
Quy định này được áp dụng bất kể luật điều chỉnh hợp đồng chính và thay thế nguyên tắc trước đây theo án lệ Anh tại phán quyết của Tòa án Tối cao trong vụ Enka v Chubb. Ví dụ, khi trọng tài được tổ chức tại Anh, thì thỏa thuận trọng tài thông thường sẽ được điều chỉnh bởi luật của Anh.
Theo khoản 6A(2) của Đạo luật Mới, luật được chọn để điều chỉnh hợp đồng chính sẽ không được coi là lựa chọn rõ ràng về luật điều chỉnh thỏa thuận trọng tài. Quy định này củng cố thêm học thuyết tính độc lập của thỏa thuận trọng tài (doctrine of separability), khẳng định rằng thỏa thuận trọng tài là một thỏa thuận độc lập với hợp đồng chính và có thể chịu sự điều chỉnh của một hệ thống luật khác nếu không có sự lựa chọn rõ ràng từ các bên.
2. Nghĩa vụ công khai thông tin của trọng tài viên
Trọng tài viên có nghĩa vụ công khai ngay khi có thể đối với các bên tham gia tố tụng bất kỳ hoàn cảnh nào có thể ảnh hưởng đến tính vô tư, độc lập mà trọng tài viên biết hoặc mới phát hiện trong quá trình tố tụng.
“Hoàn cảnh liên quan” là bất kỳ yếu tố nào có thể dẫn đến nghi ngờ hợp lý về tính khách quan của trọng tài viên trong quá trình giải quyết tranh chấp. Đây là sự pháp điển hóa từ án lệ Halliburton v Chubb.
3. Miễn trừ trách nhiệm của trọng tài viên khi từ chức hoặc bị thay thế
Theo Luật Trọng tài 1996, trọng tài viên có thể bị mất quyền miễn trừ và phải chịu trách nhiệm pháp lý nếu từ chức hoặc bị tòa án thay thế theo yêu cầu của một bên. Luật Trọng tài 2025 nay tăng cường bảo vệ trọng tài viên, chỉ cho phép truy cứu trách nhiệm nếu:
• Từ chức không hợp lý trong bối cảnh vụ việc;
• Bị thay thế do hành động với ý đồ xấu.
Trong một số án lệ ở Vương quốc Anh, trọng tài viên có thể phải chịu trách nhiệm về chi phí hoặc thiệt hại phát sinh từ yêu cầu bãi nhiệm của họ. Theo ghi chú giải thích liên quan đến Dự luật Trọng tài của Thượng viện (House of Lords) ngày 6 tháng 11 năm 2024, cải cách trong Luật mới có thể giúp trọng tài viên không còn chịu trách nhiệm về việc bãi nhiệm hoặc từ chức của mình, trừ khi trọng tài viên đã hành động với ý định xấu hoặc việc từ chức được chứng minh là không hợp lý.
4. Quyền hạn của tòa án trong hỗ trợ tố tụng trọng tài và trọng tài viên khẩn cấp
Tòa án có quyền ra lệnh hỗ trợ quá trình trọng tài, bao gồm các biện pháp khẩn cấp, chẳng hạn như bảo quản chứng cứ đối với bên thứ ba. Ngoài ra, Luật Trọng tài 2025 giúp tăng cường hiệu lực thực thi các quyết định của trọng tài viên khẩn cấp, cho phép các bên tìm kiếm sự hỗ trợ từ tòa án Anh để chuyển đổi các lệnh cưỡng chế của trọng tài viên khẩn cấp thành lệnh của tòa án Anh.
5. Phản đối thẩm quyền và quy trình phản đối theo Mục 67 (Lack of jurisdiction)
Một đơn yêu cầu tòa án xác định vấn đề sơ bộ về thẩm quyền sẽ không được xem xét nếu hội đồng trọng tài đã có quyết định về thẩm quyền.
Sự thay đổi này giúp ngăn chặn tòa án xét lại bằng chứng đã được trọng tài xem xét, đồng thời hạn chế các bên đưa ra lập luận hoặc chứng cứ mới. Điều này được pháp điển hóa từ án lệ Dallah v Chính phủ Pakistan, trong đó Mục 67 của Luật Trọng tài 1996 từng cho phép một phiên xét xử lại toàn bộ với bằng chứng và lập luận mới.
Các hạn chế tố tụng chính đối với sự can thiệp của tòa án trong quá trình trọng tài bao gồm:
• Một lý do phản đối không được nêu ra trước hội đồng trọng tài sẽ không được đưa ra trước tòa án, trừ khi bên phản đối có thể chứng minh rằng họ không thể biết hoặc phát hiện ra lý do đó một cách hợp lý khi tham gia tố tụng.
• Chứng cứ không được trình bày trước hội đồng trọng tài sẽ không được xem xét bởi tòa án, trừ khi có bằng chứng rằng bên phản đối không thể cung cấp chứng cứ đó một cách hợp lý trong quá trình tố tụng trọng tài.
• Tòa án không được xem xét lại chứng cứ đã được hội đồng trọng tài xem xét.
6. Phán quyết tóm tắt (Summary Disposal)
Hội đồng trọng tài có quyền đưa ra phán quyết theo thủ tục rút gọn nếu xác định rằng:
• Một bên không có triển vọng thực tế để thắng kiện về một yêu cầu hoặc vấn đề cụ thể; hoặc
• Một bên không có triển vọng thực tế để bảo vệ thành công một yêu cầu hoặc vấn đề cụ thể.
Những cải cách nào Việt Nam nên xem xét áp dụng?
Việt Nam hiện đang trong quá trình sửa đổi Luật trọng tài thương mại 2010, do đó các cải cách của Arbitration Act 2025 có thể thúc đẩy môi trường trọng tài của Việt Nam trên tiến trình trở thành một địa điểm trọng tài hấp dẫn.
1. Một số cải cách Việt Nam có thể tiếp cận, trong đó có quy tắc mặc định về luật điều chỉnh thỏa thuận trọng tài. Theo đó, nếu các bên không có thỏa thuận cụ thể, luật của nơi trọng tài được chọn sẽ được áp dụng.
Việc xác định luật áp dụng cho thỏa thuận trọng tài là điều cần thiết vì nó đưa ra câu trả lời cho các câu hỏi quan trọng như ai là bên tham gia thỏa thuận trọng tài, tính trọng tài của tranh chấp, và tính hợp lệ của thỏa thuận đó.
Trước khi Đạo luật Trọng tài 2025 có hiệu lực, có hai cách tiếp cận trong việc xác định luật áp dụng cho thỏa thuận trọng tài khi các bên không có sự lựa chọn luật rõ ràng. Cách tiếp cận thứ nhất, được xác nhận trong vụ Enka v Chubb, là luật được chọn rõ ràng để điều chỉnh toàn bộ hợp đồng sẽ là sự lựa chọn ngầm để điều chỉnh thỏa thuận trọng tài. Cách tiếp cận thứ hai cho rằng luật của nơi tổ chức trọng tài có thể điều chỉnh thỏa thuận trọng tài nếu không có sự lựa chọn rõ ràng. Cách tiếp cận thứ hai này cũng được phản ánh trong vụ Kabab v Kout, khi tòa án phán quyết rằng luật Anh, với tư cách là luật của hợp đồng chính, không thể hiện ý định của các bên trong việc áp dụng luật Anh cho thỏa thuận trọng tài.
Trong khi đó, Luật Trọng tài Thương mại 2010 của Việt Nam (Luật TTTM 2010) chưa có quy định rõ ràng về vấn đề này, dẫn đến tình trạng các bên có thể tranh luận về luật áp dụng dựa trên luật của địa điểm tố tụng trọng tài hay luật của hợp đồng chính (underlying contract). Theo Điều 14.2 Luật TTTM 2010, LCA, Hội đồng Trọng tài sẽ quyết định áp dụng luật mà họ thấy phù hợp nhất nếu các bên không có thỏa thuận về luật áp dụng. Trong thực tế, nếu trọng tài được tổ chức tại Việt Nam, Hội đồng Trọng tài có xu hướng áp dụng luật Việt Nam để điều chỉnh thỏa thuận trọng tài. Tuy nhiên, nếu trọng tài được tổ chức bên ngoài Việt Nam, "luật điều chỉnh thỏa thuận trọng tài phải là luật của quốc gia có mối liên hệ mật thiết nhất với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài". Điều này có thể ngụ ý rằng luật áp dụng có thể là luật của hợp đồng chính hoặc luật của nơi trọng tài, dẫn đến sự không chắc chắn.
2. Bên cạnh đó, về sự can thiệp của tòa án đối với hoạt động trọng tài, việc tham khảo cải cách của Đạo luật Trọng tài 2025 sẽ giúp cho Việt Nam giảm thiểu những vụ việc mà tòa án can thiệp quá sâu thậm chí xem xét lại những vấn đề đã được cân nhắc bởi hội đồng trọng tài, mặc dù đã có quy định tòa án sẽ không xem xét về mặt nội dung của tranh chấp tại Điều 71.4 Luật Trọng tài thương mại 2010.
3. Tuy nhiên, một số cải cách trong Đạo luật Trọng tài 2025 sẽ cần thời gian để nghiên cứu thêm về tính phù hợp. Ví dụ, trường hợp trách nhiệm của trọng tài viên, Điều 49.5 Luật Trọng tài thương mại 2010 còn ràng buộc trách nhiệm của trọng tài viên đối với thiệt hại do quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời cho hội đồng trọng tài ban hành.
4. Ngoài ra, Việt Nam hiện nay vẫn chưa có quy định về trọng tài khẩn cấp, do vậy cải cách của Luật Anh về sự hỗ trợ của tòa án liên quan đến các quyết định của trọng tài khẩn cấp vẫn chưa phù hợp với thực tiễn của pháp luật Việt Nam.
Tác động của Đạo luật Trọng tài 2025 đối với Trọng tài Quốc tế
- Đạo luật Trọng tài 2025 có thể ảnh hưởng đến cách các tòa án tại Anh xem xét và thực thi các phán quyết trọng tài, đặc biệt là trong các trường hợp có khiếu nại về thẩm quyền.
- Các khu vực pháp lý khác có thể xem xét Anh như một mô hình cải cách thủ tục trong việc thực thi phán quyết trọng tài theo Công ước New York 1958, nhằm đảm bảo tính nhất quán trong thực tiễn trọng tài quốc tế. Hơn nữa, các trọng tài viên quốc tế có địa điểm tố tụng trọng tài tại Anh (chẳng hạn như tại LCIA) nên cập nhật các thay đổi được quy định trong Đạo luật Trọng tài 2025 để tránh trường hợp bị hủy phán quyết.
- Các tổ chức trọng tài tại Anh có thể xem xét lại các quy tắc của họ để đánh giá liệu có cần thay đổi nhằm đảm bảo sự thống nhất với Đạo luật Trọng tài 2025 hay không. Ví dụ, họ có thể điều chỉnh các quy định liên quan đến luật điều chỉnh thỏa thuận trọng tài, thủ tục bác bỏ tóm tắt (summary disposal), và các quy tắc về hoạt động của trọng tài viên khẩn cấp (emergency arbitrator).
- Các trung tâm trọng tài hàng đầu như Singapore, Hong Kong và Paris có thể đánh giá liệu luật trọng tài và quy tắc của họ có nên điều chỉnh để phản ánh các cải cách tương tự hay không, nhằm duy trì tính cạnh tranh. Nếu quy tắc mặc định về luật điều chỉnh thỏa thuận trọng tài trong Đạo luật Trọng tài 2025 có hiệu quả, các khu vực tài phán khác có thể áp dụng mô hình này để mang lại sự minh bạch hơn cho các bên tham gia trọng tài quốc tế.
- Các trọng tài viên cần xem xét cẩn thận về nghĩa vụ công khai thông tin của mình và đảm bảo rằng họ thực hiện việc công khai một cách đầy đủ và kịp thời nhằm duy trì tính minh bạch và tránh xung đột lợi ích trong quá trình trọng tài.
---
• UK Arbitration Act 2025: https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2025/4/contents/enacted
• House of Commons’ Report on Arbitration Bill 2024-25, https://researchbriefings.files.parliament.uk/.../CBP...
• Explanatory Notes related to the Arbitration Bill by House of Lords dated 6 November 2024, https://publications.parliament.uk/.../0057/en/240057en.pdf
• Publications by UK Parliament under Arbitration Act 2025, https://bills.parliament.uk/bills/3733/publications
• Enka v Chubb [2020] UKSC 38: https://www.supremecourt.uk/cases/uksc-2020-0091
• Halliburton v Chubb [2020] UKSC 48: https://www.supremecourt.uk/cases/uksc-2018-0100
• Cofely Ltd v. Bingham [2016] EWHC 540 (Comm): https://www.trans-lex.org/.../cofely-limited-v-anthony.../
• C Ltd v. D [2020] EWHC 1283 (Comm), [2020] Costs LR 955: https://www.casemine.com/judg.../uk/5ecb46ed2c94e005a3091547
• Dallah v Pakistan [2010] UKSC 46: https://www.supremecourt.uk/cases/uksc-2009-0165
• Kabab-Ji (Lebanon) v Kout Food Group (Kuwait) [2020] Paris Court of Appeal, Pôle 1 - chambre 1, No. 17/22943 at pp. 5.
• Goldsmith QC, Lord and others, ‘Kabab-Ji and the Law of the Arbitration Agreement: French and English Courts Clash Once Again’ (Debevoise & Plimpton LLP) https://www.debevoise.com/.../kabab-ji-and-the-law-of-the...
• Thang Pham, 2023 Vietnam ADR Week Recap: Governing Law of The Arbitration Agreement – A Comparative Law Perspective, Kluwer Arbitration, https://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/.../2023.../.
---
#ArbitrationAct2025 #UK #ADRVietnamChambers
